Nasiona czarnuszki były stosowane w lecznictwie starożytnego Egiptu i Grecji, m. in. przez Hipokratesa i Galena. Współczesna nauka prowadzi liczne badania nad tą starożytną rośliną. Istnieje wiele doniesień wykazujących działanie przeciwzapalne i antyalergiczne czarnuszki np. w katarze siennym. Przeprowadzono kilka badań klinicznych tego surowca. Okazało się, że czarnuszka może z powodzeniem zastąpić leki przeciwalergiczne i dodatkowo nie powoduje działań niepożądanych.

Czarnuszka siewna zwana także egipską nosi łacińską nazwę Nigella sativa. Jest to roślina jednoroczna osiągającą od 20 do 40 cm, a jej kwiaty pojawiają się między czerwcem a wrześniem. Owoce zawierają dojrzewające we wrześniu trójgraniaste nasiona o czarnej barwie, o gorzkim smaku, przechodzącym w ostry, korzenny.
Nazwa Nigella utworzona została przypuszczalnie ze względu na barwę nasion, zwana jest także czarnuchą lub kminem czarnym. W stanie naturalnym czarnuszka siewna występuje na obszarach suchych, w subtropikalnych i umiarkowanych strefach Eurazji i północnej Afryki, gdzie jest również uprawiana.
Już w starożytnym Egipcie stosowano nasiona czarnuszki do leczenia. Jak bardzo ceniona była w starożytności niech świadczy fakt, że olej z nasion czarnuszki znaleziono w grobowcu Tutanchamona. Lekarze starożytnej Grecji używali czarnuszki w leczeniu bólu głowy, uczucia zatkanego nosa, czy bólu zęba. Z czarnuszką spotykamy się również w pracach ojców medycyny i farmacji Hipokratesa, Pliniusza, Galena, Avicenny, Dioskorydesa, w Polsce pisali o niej Marcin z Urzędowa, Syreniusz i ksiądz Kluk . W medycynie tradycyjnej na subkontynencie indyjskim do tej pory stosowana jest m.in. w leczeniu astmy.

Najważniejsze ciała czynne
Nasiona zawierają 30%–50% tłustego oleju, w którego skład w około 85% wchodzą nienasycone kwasy tłuszczowe, ponadto kwasy tł. nasycone, fosfolipidy, fitosterole. Olej tłusty obecny w nasionach zawiera 0,4–2,5% olejku eterycznego, w którego skład wchodzą m.in.: charakterystyczny tymochinon, tymohydrochinon, ditymochinon oraz prawdopodobnie polimer tymochinonu, opisany jako nigellon. Zawartość tymochinonu w olejku otrzymanym przez destylację z parą wodną kształtuje się w granicach 24–25%. W skład nasion czarnuszki wchodzą ponadto flawonoidy, alkaloidy i saponiny .

Działanie przeciwalergiczne nasion czarnuszki
Współczesna nauka prowadzi liczne badania nad tą starożytną rośliną. Istnieje wiele doniesień naukowych wykazujących działanie przeciwzapalne i antyalergiczne czarnuszki np. w katarze siennym. Wykonano kilka badań klinicznych tego surowca, np. „Porównanie skuteczności leków przeciwhistaminowych (cetyryzyny), a nasionami Nigella sativa, w leczeniu sezonowego alergicznego nieżytu nosa”. Badanie porównawcze stosowania cetyryzyny wykonano na Katedrze Farmakologii na Uniwersytecie Medycznym Jamshoro w Pakistanie oraz na Uniwersytecie w Karachi w Pakistanie. Badanie przeprowadzone było na 40 osobach chorych na sezonowy alergiczny nieżyt nosa. Pierwsza grupa otrzymywała cetyryzynę w dawce, 10 mg/dobę, a druga grupa 250 mg czarnuszki siewnej. Wyniki podawania obu substancji były takie same. Jednak grupa zażywająca cetyryzynę miała więcej negatywnych objawów np. senność.
Kolejne badanie przeprowadzono na dzieciach. Pierwsza grupa obejmowała 63 pacjentów w wieku 6–17 lat z alergicznym katarem, objawami astmy oskrzelowej i egzemy atopowej. Otrzymywali oni olej z czarnuszki (3 x dz. po 1 kaps. 500 mg przez 8 tyg.). Druga grupa składała się z 49 pacjentów w wieku 6–15 lat z objawami kataru, astmy, egzemami, którzy otrzymywali olej 3 x dz. po 2 kaps. przez 6–8 tyg. Po okresie leczenia olejem istotnie poprawiały się kliniczne objawy choroby (u 80% dzieci z I i II grupy badanej zmniejszał się katar sienny, złagodzeniu ulegały objawy astmy). Wynika z tego, iż optymalną dawką do spożycia wydaje się być dawka 3 x dziennie po 500 mg oleju.
Obserwacje pacjentów w naszym Centrum Ziołolecznictwa Ojca Grzegorza, u których podawaliśmy preparat z nasion czarnuszki Alerbon, pokrywa się w pełni z zaprezentowanymi badaniami. Doszliśmy jednak do wniosku, że po wystąpieniu poprawy po kilku lub kilkunastu dniach przyjmowania preparatu zaleconą dawkę można zmniejszyć do 2 a następnie do 1 kapsułki dziennie.
Stosowanie tego surowca zielarskiego może być bardzo korzystne, a nasiona czarnuszki to ciekawa i bezpieczna alternatywa standardowego leczenia, zwłaszcza lżejszych przypadków alergii, astmy, a także innych rodzajów uczuleń. Do tej pory nie spotkaliśmy się z surowcem zielarskim o takim silnym przeciwalergicznym działaniu i skuteczności w katarze siennym, astmie i innych rodzajach alergii.

Działanie przeciwzapalne czarnuszki
Działanie przeciwzapalne oleju z N. sativa było porównywalne z aspiryną w dawce 100 mg/kg masy ciała. Badania na zwierzętach wykazały, że składniki oleju z czarnuszki, hamowały uwalnianie histaminy, czyli działały jak leki przeciwhistaminowe stosowane powszechnie w alergii. Olejek eteryczny hamował także kurczliwość mięśni tchawicy i jelit. Składnik oleju z nasion czarnuszki tymochinon podawany zwierzętom laboratoryjnym, łagodził reakcję zapalną w drogach oddechowych .

Działanie przeciwpasożytnicze czarnuszki
Olej z czarnuszki, przyczynia się do eliminacji z organizmu tasiemców – tak wynika z badań przeprowadzonych na dzieciach. Ponadto nasiona czarnuszki pomocne są w zwalczaniu zakażenia owsikami , gdyż niszczą zarówno dorosłe pasożyty jak też ich jaja – dowiedli tego tureccy uczeni w 2005 roku. Z kolei naukowcy egipscy w tym samum roku wykryli w badaniach na zwierzętach, że olej z czarnuszki działa silniej nawet od oleju z czosnku. Efekt ten wykazano w eksperymentach przeprowadzonych w wyjątkowo groźnym pasożycie jakim jest włosień kręty .

Działanie przeciwnowotworowe czarnuszki
Przedstawiciele prestiżowego Uniwersytetu Thomasa Jeffersona w USA, na konferencji amerykańskiego stowarzyszenia na rzecz walki z rakiem, przedstawili efekty swych badań nad wpływem czarnuszki siewnej na raka trzustki u myszy.
Stwierdzili oni w 67% przypadków guzów nowotworowych ich wyraźne zmniejszenie. Rak trzustki jest czwartą najczęstszą przyczyną śmierci na raka w Stanach Zjednoczonych (około 32.000 zgonów rocznie). Należy także dodać, że czarnuszka dodatkowo łagodzi stan zapalny trzustki .
Istnieją doniesienia o pozytywnym efekcie stosowania czarnuszki siewnej w raku jelita u zwierząt laboratoryjnych. Mechanizm działania przeciwnowotworowego N. sativa polegać może na hamowaniu syntezy kwasów nukleinowych, wpływie na cykl komórkowy, hamowaniu angiogenezy, immunostymulacji a także na wywoływaniu obumierania (apoptozy) komórek nowotworowych oraz na działaniu przeciwutleniającym.
Badania wyciągu z N. sativa, a także tymochinonu i ditymochinonu wykazały ich cytotoksyczność przeciw licznym nowotworom: guzowi puchlinowemu Ehrlicha, chłoniakowi puchlinowemu Daltona, mięsakowi 180, gruczolakorakowi trzustki, mięsakowi macicy i komórkom białaczkowym. Komórki charakteryzujące się wielolekową opornością okazały się bardziej wrażliwe na tymochinon i ditymochinon, zawarte w oleju z czarnuszki niż na popularny leki przeciwnowotworowy etopozyd .

Działanie przeciwcukrzycowe czarnuszki
Mechanizm działania przeciwcukrzycowego polega na obniżeniu stresu oksydacyjnego i utrzymaniu integralności komórek trzustkowych, korzystnym wpływie na regenerację i proliferację komórek β wysp Langerhansa, a także na usprawnianiu obwodowego metabolizmu glukozy i zwiększaniu sekrecji insuliny lub zmniejszeniu wchłaniania w jelitach glukozy . Olej zawierający tymochinon powodował obniżenie poziomu glukozy i wzrost wydzielania insuliny.
W badaniach na zwierzętach stwierdzono, że olej z N. sativa wywoływał biochemiczną oraz morfologiczną poprawę w nerwach kulszowych uszkodzonych przez cukrzycę.
Pozwala to przypuszczać, że może mieć to zastosowanie w łagodzeniu neuropatii cukrzycowych .

Działanie przeciwwrzodowe czarnuszki
Nasiona i olej zawierający tymochinon wykazywały działanie ochronne na błonę śluzową żołądka w uszkodzeniach wywołanych działaniem etanolu . Z obserwacji Centrum Ziołolecznictwa Ojca Grzegorza wynika, że stosowanie kapsułek zawierających olej z czarnuszki (Alerbon), przynosi ulgę także w objawach refluksu żołądkowo-przełykowego.

Działanie antyoksydacyjne
Olej z czarnuszki i jego składniki oraz ekstrakt z N. sativa wykazywały działanie antyoksydacyjne. Z tego prawdopodobnie wynika protekcyjny wpływ tego surowca na komórki wątrobowe i miąższu nerki oraz ochrona tych narządów przed toksynami.

Działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze
Olejek eteryczny hamowały wzrost patogennych bakterii, szczególnie Gram-dodatnich .
Olejek hamował też wzrost 37 drobnoustrojów pasożytujących w jelitach, głównie z rodzaju Shigella, natomiast tymochinon działał silnie przeciwgrzybiczo .
Olej podany myszom zainfekowanym cytomegalowirusem mysim hamował replikację wirusa w śledzionie i wątrobie. Obserwowano wzrost poziomu γ-interferonu, limfocytów pomocniczych T oraz liczby makrofagów. Po 10 dniach leczenia obecność wirusa była niewykrywalna w śledzionie i wątrobie, co odróżniało tę grupę od grupy kontrolnej z trwającą infekcją. Co prorokuje jej skuteczność w infekcjach wirusowych, także innego pochodzenia , . Rozliczne prozdrowotne efekty stosowania nasion czarnuszki skłoniły badaczy do przeprowadzenia obserwacji także u zdrowych ludzi.
W celu określenia efektów działania nasion i oleju z nasion N. sativa wykonano dwa badania krzyżowe na grupie kobiet, wolontariuszek w wieku około 22 lat.
W rezultacie stwierdzono, że rozdrobnione nasiona, a także olej powodują istotne obniżenie poziomów glukozy, prolaktyny, triglicerydów i cholesterolu; natomiast rozdrobnione nasiona powodują wzrost krwinek białych i poziomu hemoglobiny, a olej istotny wzrost poziomu hemoglobiny .

O tym, że jest to bezpieczny surowiec zielarski, świadczy to, że jest spożywany jako przyprawa od kilku tysięcy lat. Z badań wynika, że olej może być doskonałą alternatywą dla leków syntetycznych w leczeniu alergii, zwłaszcza kataru siennego, astmy alergii pokarmowych, a także skórnych objawów alergii.
Informacje zawarte w artykule świadczą o tym, że Nigella sativa może być skutecznym lekiem w chorobach nowotworowych, chorobach przewodu pokarmowego, w infekcjach bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych, a nawet w przypadku pasożytów jelitowych, ale wymaga to dalszych badań.
Należy pamiętać, że przedstawione informacje o własnościach czarnuszki nie mogą być podstawą do rezygnacji z przepisanych przez lekarzy leków i zastąpienia ich kapsułkami zawierającymi olej z czarnuszki. Takie działania należy pozostawić do indywidualnej decyzji lekarskiej.

Autor: lek. med. Krzysztof Błecha – internista i specjalista rehabilitacji medycznej, ekspert serwisu www.zdrowy-senior.org

Artykuł opracowano na podstawie materiałów informacyjnych Centrum Ziołolecznictwa Ojca Grzegorza. Aby dowiedzieć się więcej na temat suplementacji diety i leczenia jakie zaleca Centrum Ziołolecznictwa Ojca Grzegorza, zapraszamy na stronę www.bonimed.pl Informacje zamieszczone na tej stronie służą wyłącznie do celów edukacyjnych, nie mogą być zastępstwem profesjonalnego medycznego doradztwa i leczenia. Stan zdrowia i wszelkie jego zaburzenia winny być konsultowane z właściwymi służbami medycznymi. Przed podjęciem jakiegokolwiek działania związanego z terapią radzimy poinformować swojego lekarza o takim zamiarze.