Aktywność fizyczna jest niezwykle istotna, gdy chodzi o osoby starsze. Artykuł został zainspirowany zapotrzebowaniem seniorów na ruch i aktywność fizyczną oraz artykułem autorstwa Pani Ewy Piotrowskiej, pielęgniarki oddziałowej, pracującej na oddziale rehabilitacji i fizykoterapii w klinice Ars Medical w Pile.

W tekście autorka nie tylko wskazuje na schorzenia, które dotykają osób starszych, ale przede wszystkim określa sposoby pomocy tymże osobom. W artykule znajdujemy konkretne porady, co robić i jak wzbudzić w sobie motywację do podjęcia pozytywnych zmian w procesie zdrowienia. Co robić, aby zachęcić do aktywności osoby, które z różnych przyczyn utraciły sprawność, wiarę w skuteczność swoich działań oraz ochotę do jakichkolwiek zachowań zdrowotnych?

Wymieńmy schorzenia najczęściej występujące:

• utrata masy mięśniowej (sarkopenia) oraz mniejsza aktywność fizyczna;
• schorzenia reumatoidalne, zaniki mięśni (o różnym pochodzeniu), stwardnienie rozsiane (SM);
• zmiany przeciążeniowo-zwyrodnieniowe stawów. Ostatnia grupa zmian, zwana także chorobą degeneracyjną, jest najczęstszym schorzeniem stawów. Chorzy skarżą się na bóle, obrzęki, uczucie sztywności porannej, osłabienie, ograniczenie zakresu ruchów i zaburzenia równowagi. Występują deformacje stawów, zmiany sylwetki (zniesienie lordozy lędźwiowej, pogłębienie kifozy piersiowej, pogłębienie lordozy szyjnej, przykurcz zgięciowy w stawach kolanowych i biodrowych), zaniki mięśniowe;
• otyłość obciążająca w znacznym stopniu uszkodzony już aparat ruchu. Zmiany chorobowe postępują w różnym tempie, powodują dolegliwości bólowe i nie ma możliwości całkowitego ich wyleczenia;
• wielochorobowość i mniejszy potencjał odtwarzania utraconej sprawności.

Jak zatem możemy pomóc seniorom w powracaniu do zdrowia, poprawie jakości życia?

Przede wszystkim gimnastyka, czyli fachowo rzecz ujmując kinezyterapia (gr. kinesis – ruch) – leczenie ruchem, gimnastyka lecznicza. Podstawą tej dziedziny fizjoterapii są ćwiczenia ruchowe. Ruch staje się środkiem leczniczym, mającm wpływ na cały organizm. Zadaniem kinezyterapii jest maksymalne usunięcie niesprawności fizycznej i przygotowanie do dalszej rehabilitacji, np. społecznej.

Kinezyterapia dzieli się na miejscową i ogólną. Miejscowa – dotyczy bezpośrednio narządu zmienionego chorobowo, składają się na nią:

• ćwiczenia bierne – wykonywane przez kinezyterapeutę lub aparat CPM (Continuous Passive Motion – ciągły bierny ruch) bez czynnego udziału chorego;
• ćwiczenia izometryczne – czynne napinanie mięśni bez zmiany ich długości;
• ćwiczenia czynno-bierne – ruch wykonywany jest biernie natomiast pacjent czynnie rozluźnia mięśnie;
• ćwiczenia samowspomagane – pacjent siłą mięśni kończyny zdrowej wspomaga pracę osłabionych mięśni;
• ćwiczenia w odciążeniu – wykonywanie ruchu przy odciążeniu przez terapeutę ćwiczonego odcinka ciała;
• ćwiczenia czynne;
• wyciągi;
• ćwiczenia synergistyczne – pacjent siłą mięśni kończyny zdrowej wspomaga pracę osłabionych mięśni;
• ćwiczenia oddechowe.

Ogólna – składa się z ćwiczeń części ciała nieobjętych chorobą:

• ćwiczenia ogólnokondycyjne;
• ćwiczenia gimnastyki porannej;
• ćwiczenia w wodzie;
• sport inwalidów.

Kinezyterapia stosowana jest w schorzeniach i dysfunkcjach narządu ruchu, w zespołach bólowych kręgosłupa, po zabiegach operacyjnych, po udarach mózgu, po zawale serca. Może być prowadzona indywidualnie, jednak korzystne jest organizowanie ćwiczeń grupowych, przede wszystkim w miejscu zamieszkania chorych. Kontakt z grupą i zawieranie nowych znajomości dają dodatkową mobilizację i motywację do ćwiczeń.. Jej celem jest utrzymanie lub poprawa zakresu ruchów w stawach, zwiększenie siły, mocy i wytrzymałości mięśniowej, poprawa koordynacji ruchów i wydolności ogólnej. Ponadto ćwiczenia fizyczne powodują zwiększenie masy kostnej. Dawka, rodzaj aktywności i forma ćwiczeń powinny być dostosowane do stanu pacjenta. Regularna aktywność fizyczna składa się z ćwiczeń aerobowych (wytrzymałościowych), siłowych (oporowych) oraz rozciągających. Ćwiczenia wytrzymałościowe, czyli marsz, bieg (z wyjątkiem pacjentów z dyskopatią), pływanie, jazda na rowerze powinny być wykonywane przynajmniej dwa razy w tygodniu. Ćwiczenia siłowe polegają na stopniowym zwiększaniu oporu przeciwstawianego pracującym dużym grupom mięśni ramion, obręczy barkowej i biodrowej, mięśniom kręgosłupa i kończyn dolnych. Codziennie zaleca się wykonywanie ćwiczeń rozciągających (gimnastyka) przez ok. 10-15 minut. Do innych metod rehabilitacji należy fizykoterapia, obejmująca światłolecznictwo, elektroterapię, hydroterapię, termoterapię, ultradźwięki, magnetoterapię, balneoterapię i masaż. Zabiegi te wykazują działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne, rozluźniające i regenerujące. Stosowane przed ćwiczeniami podnoszą ich skuteczność.

Kilka rad co do promocji i wdrażania aktywności fizycznej w środowisku osób starszych

Co zrobić, aby seniorzy zechcieli poddać się terapii? Jak zwiększyć motywację do wykonywania ćwiczeń? Przede wszystkim należy podjąć tzw oddziaływanie informacyjne, a jest to proces składający się z pięciu etapów:

Przede wszystkim należy przyciągnąć uwagę odbiorców, potem upewnić się, czy komunikat został właściwie zrozumiany. Kolejną fazą jest przyswojenie, czyli akceptacja, a następnie przechowanie informacji w pamięci – i w końcu działanie, czyli zmiana zachowania zdrowotnego.

W jaki sposób przekazać informację, aby zwiększyć skuteczność? Jedna z metod to ta, odwołująca się do lęków i niepokojów odbiorcy, jednak bez zbędnego straszenia. Oddziaływanie musi jasno i wyraźnie określać skalę, w jakiej negatywne zachowania zdrowotne prowadzą do szkodliwych skutków, które są rzeczywiste i mogą dotknąć także odbiorcę komunikatu. Następnie należy wyraźnie i bezpośrednio przedstawić sposoby uniknięcia zagrożenia. Wreszcie komunikat powinien przekonać odbiorcę, że podoła wymogom zalecanych działań profilaktycznych. Zmiana postaw nie jest jedyną metodą wpływania na zachowania zdrowotne.

I na samym końcu popularna i znana nam wszystkim metoda kary i nagrody. Nagradzane zachowanie wykazuje tendencję do powtarzania się, brak nagrody zaś lub kara prowadzi do zaniechania. Nagradzanie polega na pochwałach i uświadomieniu pozytywnych skutków zachowań zdrowotnych, takich jak lepsze samopoczucie i nastrój, większa wydolność organizmu itp.

Zanim rozpoczniemy nasze działania zdrowotne powinniśmy pamiętać o fakcie najistotniejszym, mianowicie: warunkiem skuteczności promocji aktywności fizycznej osób w starszym wieku jest odpowiednie zaangażowanie się edukatorów i ich głębokie przeświadczenie o konieczności i celowości swoich działań.

*Informacje zamieszczone na tej stronie służą wyłącznie do celów edukacyjnych, nie mogą być zastępstwem profesjonalnego medycznego doradztwa i leczenia. Stan zdrowia i wszelkie jego zaburzenia winny być konsultowane z właściwymi służbami medycznymi.

Autor: Ewa Piotrowska, Emilia Glugla