Prof. dr hab. med. Piotr L. Chłosta, Kierownik Katedry i Kliniki Urologii UJ CM w Krakowie, Prezes Polskiego Towarzystwa Urologicznego

Konieczność oddawania moczu w nocy traktowana jest jak powszechna dolegliwość w starszej populacji i niestety zazwyczaj pozostaje nieleczona. Jednak przyczyny nokturii obejmują znacznie więcej czynników, które nie powinny być bagatelizowane.

Czym jest nokturia?
Dolegliwości ze strony dolnych dróg moczowych stanowią zespół objawów, które mogą wynikać z zaburzeń w fazie gromadzenia moczu, w fazie oddawania moczu czy bezpośrednio po mikcji. Zaburzenia w fazie gromadzenia moczu w pęcherzu mogą wiązać się z występowaniem takich objawów, jak: częstomocz, parcia naglące, nokturia i nietrzymanie moczu, które istotnie pogarszają jakość życia chorych.

Według International Continence Society termin „nokturia” (nykturia) oznacza konieczność od- dania moczu w porze nocnej wtedy, gdy mikcja była poprzedzona snem i bezpośrednio po niej następował wypoczynek senny. Nokturia stanowi poważny problem terapeutyczny, ponieważ wywiera duży wpływ na jakość snu, co z kolei znajduje niekorzystne odzwierciedlenie w zdrowiu fizycznym oraz psychicznym dotkniętych nią osób. W przypadku chorych w podeszłym wieku nokturia może być przyczyną nieszczęśliwych wypadków (w tym trudno gojących się złamań), które zwiększają śmiertelność. Kwestią dyskusyjną są wartości referencyjne dotyczące liczby mikcji w porze nocnej, które są niezbędne do rozpoznania nokturii. Opierając się na wynikach badań populacyjnych przyjęto, że co najmniej 2 mikcje w porze nocnej stanowią istotny problem zdrowotny, ponieważ w znaczący sposób obniżają jakość życia pacjentów. Zaobserwowano, że najbardziej uciążliwe ze względu na jakość snu są wybudzenia w pierwszych 3–4 godzinach od zaśnięcia, ponieważ jest to tzw. faza snu głębokiego. Zaburzenia fazy głębokiej snu spowodowane nokturią są zdecydowanie bardziej niekorzystne dla zdrowia pacjentów niż wybudzenia w fazie snu REM (faza szybkich ruchów gałek ocznych) czy też w fazie snu płytkiego NREM.

Czynniki ryzyka wystąpienia nokturii
Uzyskane wyniki dotychczas przeprowadzonych badań dotyczących nokturii pozwoliły na wyodrębnienie czynników zwiększających ryzyko wystąpienia tego objawu. Pierwszy to wiek. Liczne badania jednoznacznie wykazały, że wraz z wiekiem wzrasta ryzyko wystąpienia nokturii. W przypadku pełnoletnich osób w wieku ≤24 lat objawy klinicznie istotnej nokturii (co najmniej 2 mikcje w porze nocnej) obserwuje się u niespełna 5% respondentów i odsetek ten wzrasta do 15% w wieku 45–54 lat. Pośród osób w wieku 65–74 lat objawy te występują nawet u 25% badanych.

Kolejny czynnik to płeć. Objawy nokturii częściej występują u kobiet niż u mężczyzn aż do około szóstej dekady życia. Dodatkowo w grupie kobiet częstsze występowanie nokturii obserwuje się w czasie ciąży oraz połogu, jak również w okresie pomenopauzalnym. W szóstej dekadzie życia dochodzi do odwrócenia tego trendu. Objawy nokturii częściej są obserwowane w grupie mężczyzn, co prawdopodobnie jest związane w głównej mierze z po- jawieniem się chorób gruczołu krokowego.
Ostatnim czynnikiem jest otyłość. Zaobserwowano, że nadwaga i otyłość mogą, niezależnie od płci, zwiększać nawet 2–3-krotnie ryzyko występowania nokturii. Jednocześnie wykazano protekcyjny wpływ aktywności fizycznej w odniesieniu do występowania tego objawu.

Najczęstsze przyczyny nokturii
Nocna poliuria określana jest jako wydalanie w nocy objętości moczu przekraczającej 20% dobowej zbiórki moczu u osób młodych i 33% u osób starszych (>65. r.ż.). W opinii niektórych autorów wydalanie w nocy w ciągu godziny ponad 90 ml moczu lub więcej niż 6,4 ml/kg masy ciała należy uznać za nieprawidłowe.
Nadaktywność pęcherza moczowego definiowana jest jako obecność parć naglących, zwykle z towarzyszącym częstomoczem i nokturią, z naglącym nietrzymaniem moczu lub bez niego, gdy nie stwierdza się zakażenia układu moczowego ani innych patologii mogących tłumaczyć występowanie wspomnianych objawów.
Łagodny rozrost gruczołu krokowego to jedna z najlepiej poznanych chorób odpowiedzialnych za wy- stępowanie nokturii. Połowa mężczyzn z łagodnym rozrostem gruczołu krokowego zgłasza zaburzenia o charakterze istotnej nokturii (≥2 mikcji w porze nocnej)

Cukrzyca. Zaobserwowano, że chorzy na cukrzycę często zgłaszają nokturię. Zwiększone wydalanie moczu (wielomocz) może mieć również związek z niedostatecznie kontrolowaną glikemią, dlatego przed rozpoczęciem leczenia należy w pierwszej kolejności sprawdzić skuteczność terapii przeciwcukrzycowej.

Nadciśnienie tętnicze. Wyniki niektórych badań potwierdziły zależność pomiędzy współistnieniem nadciśnienia tętniczego i nokturii. Stwierdzono, że stosowanie w terapii nadciśnienia tętniczego blokerów kanałów wapniowych w populacji kobiet oraz diuretyków pętlowych u mężczyzn wpływa na występowanie nokturii.

Depresja. Zaobserwowano, że zarówno obecność depresji, jak też zażywanie leków antydepresyjnych prowadzi do nasilenia nokturii.

Choroby demielinizacyjne. Występowanie nokturii obserwuje się również u osób ze stwardnieniem rozsianym oraz chorobą Parkinsona. Często nasilenie zależy od stadium zaawansowania zaburzeń neurologicznych.
Zespół snu z bezdechem. Badania potwierdziły bezpośrednią zależność pomiędzy wskaźnikiem bezdechu/spłycenia oddechu (pozwalającego na ocenę stopnia bezdechu sennego) a liczbą epizodów nokturii oraz ilością wydzielanego moczu w porze nocnej. W tej grupie chorych do czynników ryzyka wystąpienia nokturii zalicza się również występowanie chrapania.

Diagnostyka
Prawidłowe i sprawne rozpoznanie przyczyny nokturii pozwala wcześnie rozpocząć leczenie. W tym celu należy prowadzić dziennik mikcji, w którym badany zapisuje informacje dotyczące ilości i pory przyjmowanych płynów, czasu i objętości poszczególnych mikcji. Prowadzenie dziennika przez 3 kolejne dni powinno być wystarczające do tego, by zebrać potrzebne informacje na temat oddawania moczu, pozwalające na wiarygodną ocenę, weryfikację i dalszą diagnozę lekarza.

Leczenie osób zgłaszających nokturię
Niezależnie od leczenia farmakologicznego lub/i za- biegowego zaleca się przestrzeganie reżimu płynowego, co wiąże się z ograniczeniem ilości przyjmowanych płynów w godzinach wieczornych. Należy również unikać alkoholu i kawy oraz herbaty, gdyż substancje te zwiększają diurezę.

Zaleca się także, by w miarę możliwości w godzinach popołudniowych spożywać głównie wodę niegazowaną. Schemat określający ilość wypijanych wieczorem płynów można modyfikować w oparciu o dane uzyskane z dziennika mikcji. Biorąc pod uwagę, że przewlekłe zaparcia mogą wywoływać uczucie parcia (również w porze nocnej), należy rozważyć modyfikację nawyków żywieniowych u tych chorych, którzy zgłaszają powyższe dolegliwości. Można w tym celu zastosować zarówno odpowiednie zalecenia dietetyczne (dieta bogatoresztkowa), jak również środki zmiękczające stolec. Zaobserwowano także, że u niektórych chorych elewacja kończyn dolnych w godzinach wieczornych prowadziła do zmniejszenia liczby epizodów nokturii. Ponadto osoby stosujące leki diuretyczne powinny je przyjmować w godzinach popołudniowych, zamiast wieczorem. Zaleca się również umiarkowany wysiłek fizyczny w ciągu dnia, który może być pomocny w redukcji liczby epizodów nokturii.

Źródło: Przegląd Urologiczny 2018/3 (109)