Uniwersytety trzeciego wieku są nie tylko miejscem, gdzie osoby starsze mogą zdobywać wiedzę i rozwijać zainteresowania, są także bardzo ważne z powodów społecznych – wynika z raportu “ZOOM na UTW”, którego celem była diagnoza środowisk uniwersytetów trzeciego wieku.

Rok 2012 ogłoszony został przez Radę UE Europejskim Rokiem Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej, a w Polsce obchodzony był także, jako Rok Uniwersytetów Trzeciego Wieku.

Raport “ZOOM na UTW” przygotowało Towarzystwo Inicjatyw Twórczych “ę” we współpracy naukowej z Instytutem Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego. Sporządzony został w oparciu ankiety przeprowadzone w 282 uniwersytetach trzeciego wieku (w Polsce działa prawie 400 UTW).

Historia UTW w Polsce sięga 1975 r. W latach 80. i 90. ruch UTW rozwijał się w Polsce raczej powoli; na przełomie wieków w Polsce było zaledwie kilkadziesiąt uniwersytetów. Gwałtowny przyrost liczby UTW nastąpił po 2002 roku. Eksplozja miała swoją kulminację w 2007 r. – w jednym roku powstało wówczas więcej UTW niż przez pierwsze 25 lat rozwoju ruchu.

Według raportu, na „eksplozję” UTW mogło mieć wpływ kilka czynników: m.in. wzrost liczby emerytów w Polsce (w 2000 r. było ich 4,6 mln, w 2005 r. – 5,4 mln, a w 2010 r. – 6,4 mln) oraz wsparcie systemowe dla UTW. W 2005 roku Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności(PAFW) otworzyła program wspierający UTW, który ma na celu promowanie działań edukacyjnych i aktywizujących skierowanych do osób starszych oraz promowanie społecznego zaangażowania osób 55+. W latach 2005-2008 w ramach konkursu grantowego skierowanego do UTW przyznanych zostało 131 dotacji.

Dotychczas ruch UTW rozwija się głównie w miastach (najłatwiejszy dostęp mają seniorzy w Warszawie oraz miastach do 50 tys. mieszkańców); na wsi działa tylko 11 proc. wszystkich uniwersytetów trzeciego wieku. Najmniejszy dostęp do UTW jest w woj. świętokrzyskim, podlaskim i podkarpackim.

W raporcie zwrócono uwagę, że chociaż nazwa „uniwersytety” sugeruje, iż UTW są placówkami kształcenia ustawicznego to ich spektrum celów jest znacznie szersze niż w przypadku typowej uczelni wyższej. UTW najczęściej wskazywały jako swoje cele: „kształcenie/naukę/poszerzanie wiedzy/sprawność intelektualna seniorów” oraz „rozwój osobisty/rozwijanie zainteresowań i umiejętności seniorów”.

Znaczna część UTW jako równorzędne wskazywała też cele, które nie kojarzą się z edukacją. Wśród nich znajdują się: „stworzenie seniorom możliwości aktywnego spędzania czasu wolnego”, „upowszechnienie zdrowego trybu życia/ruchu/sportu wśród seniorów”, „stworzenie seniorom możliwości utrzymywania kontaktów towarzyskich i nawiązywania znajomości” oraz wyraźnie rzadziej „zaangażowanie seniorów w aktywność społecznie użyteczną, działanie na rzecz innych lub dla dobra wspólnego”.

Raport pokazał, że uniwersytety trzeciego wieku działają najczęściej jako organizacje pozarządowe; są to samodzielne stowarzyszenia (41 proc.), bardzo rzadko fundacje (1 proc.), 12 proc. UTW korzysta „z parasola” jakiegoś większego stowarzyszenia lub fundacji. 19 proc. UTW działa w ramach publicznej lub niepublicznej uczelni wyższej, 22 proc. podlega pod instytucję samorządową; zazwyczaj jest to dom kultury, ale zdarza się również czasem, że UTW działa w ramach biblioteki lub innej jednostki powołanej przez urząd gminy lub miasta.

W przeciętnym UTW kształci się średnio 230 słuchaczy (UTW są bardzo różnorodne pod względem liczby słuchaczy – od małych „kółek” skupiających 10 słuchaczy do placówek mających nawet 2 tys. słuchaczy rocznie). Wynika z tego, że do blisko 400 polskich UTW w roku akademickim 2011/2012 uczęszczało około 90 tys. osób. Uwzględniając, że w Polsce żyje 13,6 mln osób powyżej 50 roku życia oznacza to, że z UTW korzysta jedna na 150 osób w tym wieku.

Uniwersytety trzeciego wieku są zdecydowanie domeną kobiet. W przeciętnym UTW odsetek mężczyzn wśród słuchaczy wynosi 15 proc.; aż w dziewięciu na dziesięć UTW odsetek mężczyzn wśród słuchaczy nie przekracza 20 proc. W raporcie szacuje się, że na UTW w Polsce w roku akademickim 2011/2012 na zajęcia i wykłady uczęszczało około 74 tys. kobiet i 14 tys. mężczyzn.

Zdaniem autorów badania, mniejsza aktywność mężczyzn na UTW może mieć kilka przyczyn. Jak wyliczają: po pierwsze, mężczyźni żyją krócej niż kobiety. W 2011 r. przeciętna długość życia wynosiła 72,4 lata dla mężczyzn i 80,9 lat dla kobiet. Po drugie, kobiet dłużej cieszą się lepszym zdrowiem niż mężczyźni. Po trzecie: mężczyźni generalnie są mniej aktywni niż kobiety, a te różnice wyostrzają się jeszcze z wiekiem. Mężczyźni w wieku 60-80 lat rzadkiej niż kobiety spotykają się ze znajomymi i rodziną, czytają książki, czy chodzą do kina, teatru lub muzeum. Częściej natomiast spędzają swój wolny czas na działce i poświęcają się swojemu hobby.

“Taka sytuacja może jednak uruchamiać mechanizm błędnego koła: feminizacja starości i większa aktywność seniorek wykluczają mężczyzn jeszcze silniej. Zajęcia, tematy spotkań, zapraszani goście dobierani są pod ich zainteresowania, co w efekcie może doprowadzić do tego, że dla mężczyzn w ogóle nie będzie ciekawej oferty” – ostrzegają w raporcie.

Niemal wszystkie UTW (98 proc.) mają w swojej ofercie wykłady. Przeciętny UTW organizuje średnio 48 wykładów rocznie, a więc więcej niż jeden wykład tygodniowo. UTW różnią się bardzo pod względem liczby organizowanych wykładów: 42 proc. UTW organizuje mniej niż 20 wykładów rocznie, jednocześnie 8 proc. UTW organizuje ponad 100 wykładów rocznie. Najpopularniejszym tematem wykładów jest medycyna i zdrowie. Powszechne są również historia, turystyka, geografia i wiedza o historii i kulturze lokalnej, literatura, wiedza o kulturze i religii, psychologia.

Niemal wszystkie uniwersytety (97 proc.) prowadzą również zajęcia, warsztaty, kursy, kluby i koła zainteresowań. Przeciętny UTW organizuje średnio 24 grupy zajęciowe rocznie. Podobnie jak w przypadku wykładów UTW są pod tym względem bardzo zróżnicowane: 28 proc. UTW organizuje mniej niż 10 grup zajęciowych, a 8 proc. UTW organizuje ponad 50 grup zajęciowych. Najpowszechniej spotykanymi w UTW zajęciami są kursy komputerowe i językowe, zajęcia sportowe i ruchowe, sekcje plastyczne i turystyczne.

Prawie wszystkie UTW (98 proc.) poza wykładami i regularnymi zajęciami organizują różnego rodzaju imprezy, wydarzenia kulturalne i spotkania towarzyskie.

Najpowszechniejszym źródłem finansowania UTW są opłaty słuchaczy (74 proc.) i składki członkowskie (63 proc.). Bardzo często UTW korzystają z dotacji samorządowych (60 proc.). Co trzeci UTW (36 proc.) korzysta ze środków instytucji, w ramach, której działa (np. domu kultury). Wśród źródeł, które są rzadziej wykorzystywane są darowizny od instytucji, firm i osób fizycznych, dotacje ze źródeł rządowych, środków Unii Europejskiej, środków krajowych organizacji pozarządowych i zagranicznych programów pomocowych oraz dochody z przekazania 1 proc. podatku.

PAP – Nauka w Polsce

Źródło: www.naukawpolsce.pap.pl

.